Black empire style gown

Tulle and silk

C. 1800-1810, Napoleonic era

Centraal Museum, Utrecht

꧁★꧂

Wim Crouwel, Magda Tsfaty / Total Design, Ruimtetijdkunst, Peter Stuyvesant Stichting, Centraal Museum Utrecht, 1971 [Exhibition: February 19 – April 25, 1971] [NAGO – Nederlands Archief Grafisch Ontwerpers]

OP SCHERP ZET FOTOREALISME IN FOCUS

Eens zag ik een kunstwerk hangen, waarvan ik dacht dat het een polaroidfoto was. Met schildertape aan de wand geplakt. Een vakantiekiekje, vrolijk zitten drie figuren naast elkaar in de zon. Het lijken drie generaties – vader, kleinzoon en zoon. Bij nadere beschouwing blijkt het om een klein schilderij te gaan. De gestuukte muur, de tape, de foto en de schaduw, het ruimtelijk effect – het is alle olieverf op doek. Een foto uit het familiealbum was door Gerrit Wijngaarden nageschilderd. Het was voor mij een eerste kennismaking met het fenomeen fotorealisme. Ook zag ik wel de realiteit van Olav Cleofas van Overbeek, een meester van het stilleven. Hoewel de lichtinval in zijn werk bijzonder is met een terugkerende spiegeling, heeft het niet de kracht van fotorealisme zoals ik zie in de catalogus en op de tentoonstelling “Op scherp / In focus”.

Het Centraal Museum Utrecht is de eerste instelling in Nederland dat zich richt op het collectioneren van fotorealisme. Veel van deze verzamelde werken zijn door tijd vanaf de jaren 80 uitgeleend voor tentoonstellingen elders. Nu toont het museum ze onder eigen dak. Daarbij valt op dat de schilderijen griezelig echt zijn. Aan de minutieus nageschilderde foto´s is een extra dimensie toegevoegd, waardoor er meer lagen van beleving zichtbaar zijn dan in de reguliere platte foto. Een foto is het vastleggen van een enkel moment, het schilderij laat meerdere momenten zien. “Het werk van fotorealistische kunstenaars is bedrieglijk verleidelijk”, schrijft artistiek directeur Bart Rutten in zijn voorwoord tot het boek. “Hun vakmanschap steekt de mechanische precisie van fotoapparaten naar de kroon. (…) Maar de maatschappelijke waarden die erin verborgen liggen zie je makkelijk over het hoofd.”

Achter de façade van de werkelijkheid huist de essentie van de gedachte. Een statement dat de kunstenaar met zijn compositie wil maken. Dat wordt gedaan door de wereld of delen daaruit weer te geven zoals wij deze dagelijks treffen en kunnen zien. Doordat dit zo werkelijk of zelfs hyperrealistisch gedaan is kan ik op mijn vingers natellen dat er iets niet aan klopt. Wat wij als werkelijkheid ervaren trekt fotorealisme in twijfel. Want het is meer dan een knap staaltje kopieerwerk. Bij het zien van fotorealistische werken moet ik daarom alert zijn, beter kijken om de achterliggende boodschappen te lezen. Daarop wijst mij de curator van de tentoonstelling, Esmee Postma. En ook Hanneke Grootenboer, hoogleraar kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, roept mij daartoe op. Zij gaan voor de catalogus beide in op de geschiedenis van het fotorealisme, als laatste isme van de 20e eeuw en reactie op de abstractie van Cobra en het nulpunt van Zero.

De transformatie van foto naar verf druist in tegen alles waar het modernisme voor staat. Waar popart de popcultuur en massamedia ironisch verheft, is het fotorealisme een bloedserieuze aanvechting van wat moderne kunst kan en mag zijn. In “Op scherp / In focus” wordt gesteld dat deze kunstvorm uit Amerika is overgewaaid en dat het in eerste instantie voornamelijk een masculiene stijl was. Daarom zie ik glimmende auto’s en ronkende motoren, schreeuwende uithangborden en spiegelende winkelpuien, om niet te spreken van vrouwen in uitdagende lingerie. Uit de gevulde winkeletalages, pick-up trucks en straatbeelden spreekt een specifieke kijk op de wereld. Het zijn snapshots en is een afspiegeling van de vooral welvarende witte mannenwereld. Momentopnames die echter verder reiken dan die zichtbare werkelijkheid. Er staat meer in de compositie dan bij een snelle blik gezien kan worden. Eigenlijk zal ik de eerste laag eraf trekken om de onderliggende huid te ontdekken. Dan denk ik aan wat ik vind bij Ger Eikendal in dezelfde tentoonstelling als waar ik Gerrit Wijngaarden zag. Eikendal gaf mij een optische illusie door onder flarden van afgescheurde affiches nieuwe beelden te tonen. Daar zag ik toen echter nog geen maatschappelijke boodschap in. “Op scherp” focust mij, “In focus” scherpt mijn beeld.

“Fotorealistische werken van toen en nu roepen op tot vertraging”, schrijft Esmee Postma. “Ze zijn met aandacht gemaakt en verlangen een aandachtige blik.” Hanneke Grootenboer vult aan: “Een vluchtige blik van de toeschouwer is niet genoeg; voor wie de veelzijdigheid van fotorealisme wil doorgronden is beter kijken het devies. Met als aanvullende tip om op je hoede te zijn. Want fotorealisme wil je te pakken nemen, je verrassen, je erin laten tuinen en je wakker schudden.” Door vijf richtlijnen te geven leert ze mij fotorealistisch te kijken en haarscherp te denken over mijn eigen beeldgebruik. Zo zal ik vervreemd raken van mijn omgeving, oppervlakkig zijn en me laten misleiden. Ik zal moeten reflecteren op reflectie, want de uiteindelijke ambitie van fotorealisme is niet zozeer het onthullen van de ware aard, maar het demonstreren van de kracht van de vermomming. “Het wil niet een foto zijn, het wil ervoor doorgaan.” Tot slot ga ik filosofisch kijken daar opzettelijk bedriegen een manier is om de waarheid te vertellen. De camera is vandaag de dag een model geworden voor zowel een manier van kijken als een manier van leven, stelt Grootenboer. De grens tussen privéleven en publieke ruimte wordt vager. Er is weinig ruimte je te verbergen en iedereen laat zich schijnbaar vrijwillig zien. De fotograaf – en dat kan tegenwoordig iedereen zijn met de mobiele telefoon stand-by – deze kijkt indirect naar de wereld, de fotorealist nodigt uit tot een noodzakelijk bewustwordingsproces. Fotorealisme is een filosofie, een attitude.

De catalogus toont veel representatieve voorbeelden van deze manier van werken. Vooral gelaagde werken, de composities met een boodschap, komen erin aan bod. Want dat is wat fotorealisme is of wil zijn. De maatschappij een spiegel voorhouden, zodat deze de eigen opgeblazen houding naar de wereld kan aanschouwen. Althans wanneer je daar voor openstaat, dat wil zien, deze tekortkoming door die overvloed. Zo is het fotorealisme meer nog dan andere ismes of stromingen binnen de kunst een aanklacht, een protest. Het wil meer zijn dan een landschapje of stilleventje boven de bank, het doet ertoe en heeft iets te zeggen. Is het dus vooreerst een mannelijke aangelegenheid, het boek snijdt vooral de vrouwelijke inbreng aan. Een bijdrage die de stijl veelvormig maakt, met name omdat het kleurig en seculier is geworden. Niet alleen de witte mannelijke mens heeft een boodschap voor de wereld.

“Op scherp / In focus” laat enkele vrouwelijke realisten aan het woord. Esmee Postma is in gesprek met Audrey Flack. Zij gebruikte foto’s eerst als hulpmiddel bij het schilderen van stillevens en kinderen, maar deze stelden haar later in staat om licht, diepte en schaduwen te bestuderen. Weerkaatsend licht op een parfumglas of het metaal van een gouden armband. “Een foto legt geen belichaamde ervaring vast”, zegt Allison Katz. “Het weerspiegelt het mechanische oog van de camera, dat dingen ziet die wij niet kunnen zien, vanuit hoeken en snelheden en in kleuren en temperaturen die wij niet kunnen zien. (…) Bij schilderkunst geloof ik dat het belangrijkste realisme in het oppervlak zelf zit.” Esiri Erheriene-Essi ziet schilderen als het schrijven van een speculatieve geschiedenis, het samenvoegen van het verleden en het heden, van individuele en gedeelde herinneringen. Want voor alles is een fotorealist een schilder. Een schilder die met fotografisch ingestelde ogen naar de wereld kijkt. De werkelijkheid naar eigen hand zet, de realiteit vervormt en aanpast.

Terug naar die eerste kennismaking. De vakantiefoto van Wijngaarden en de spiegelende schaal van Van Overbeek. Het is vakwerk, dat zeker. Maar vlak werk, ik vond geen dubbele bodem, ik zag geen boodschap. Die merk ik nu wel op in het werk dat mij in “Op scherp / In focus” wordt getoond. Ik heb geleerd om beter te kijken. De “Blue Caddy”, levensgroot gereden van het omslag van het boek, het verhaal daar omheen, brengt me die geschilderde foto en dit ragfijn en haarscherp stilleven in herinnering. Maar zij, Wijngaarden en Van Overbeek hebben de stilte gezocht, terwijl ik op die qua afmeting confronterend levensgrote schilderijen een tumult aan geluid aanvoel. Het is van een andere orde, het heeft als protestkunst – mocht de maker dat al in gedachten hebben – een mindere waarde, schilderkunstig is het van bijzondere kwaliteit. Want dat is wat fotorealisme is, puur ik uit de catalogus en zie ik in de tentoonstelling. In reactie op de actie van abstracte kunst, uit protest over de huidige vluchtige beeldcultuur. De aanklacht is omfloerst, niet meteen zichtbaar, verpakt in een glamorous watertandend papiertje. Uitgepakt smaakt de boodschap zoet met een scherp zuurtje, het brandt op de tong – de tranen springen me in de ogen, de rillingen lopen me over de rug. Wanneer ik beter zie en door kijk ontdek ik de diepere betekenis, de dubbele bodem, het verborgen verhaal. Het is een aha-erlebnis het opeens te doorzien. En niet enkel een vakkundig gemaakt en schilderachtig opgezet beeld te bekijken, maar deze op waarde te doorgronden. De vast grond blijkt drijfzand waarin ik makkelijk wegzak wanneer ik mijn ogen sluit voor de meerwaarde van het beeld.

Op scherp: Fotorealisme nader bekeken / In focus: A closer look at photorealism. Tekst: Bart Rutten, Esmee Postma, Hanneke Grootenboer. Verschenen ter gelegenheid van de tentoonstelling in Centraal Museum Utrecht. Uitgave: WBOOKS Zwolle, 2024.

Centraal Museum, Utrecht

I wanted to visit this museum since last year but the biggest part of the collection of closed. The museum was planning to make a new exhibition about their collection. Loved seeing all the paintings again. The museum also has the complete work studio from Dick Bruna. It was lovely to visit it again after so long.

Frank Halmans (Dutch 1963)

Vacuum cleaner flat (2007)

Wat zijn die Surrealistische Vrouwen Hot!

Een mannen en kunstverslindster met als gevolg een prachtige expo van surrealistische vrouwen en mannen in het Palazzo Infinito, het onaffe paleis, in Venetië. Het museum van de Peggy Guggenheim Collection. Geniet samen met Toos van Holstein in TOOS&ART.

Peggy Guggenheim op het boventerras haar palazzo aan het Canal Grande Peggy Guggenheim lustte er wel pap van. Van zowel mannen, zo ongeveer duizend volgens haar eigen zeggen, als van kunst, ook zo’n duizend schilderijen en beelden. Dat liep dus aardig gelijk op met elkaar. Maar daardoor liep ik vorige maand in Venetië wel over min of meer heilige kunstgrond. In het palazzo non finito, het niet…

View On WordPress

1896 Dress (bodice and skirt)

silk, velvet

(Centraal Museum, Utrecht)

Louise Fritzlin (Dutch, 1870-1953): Self-portrait (via Centraal Museum Utrecht)

Glazed Ceramics by Theodoor A.C. Colenbrander. All manufactured ca. 1923–24 by Plateelbakkerj Ram earthenware factory in Arnhem, the Netherlands. Photography by Centraal Museum, Utrecht / Adriaan van Dam. Museum inventory numbers: 11787 a, 11787 c, ” d, ” h, ” i, & ” k.

(Object Links: 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 )

Fashion prints from Journal des Dames et des Modes

1808-1814, Napoleonic era

CMU

MARIS, Willem Dusk c. 1875 Oil on panel, 42 x 66 cm Centraal Museum, Utrecht

Ballgown, circa 1840. Silk, lace, cotton. Centraal Museum, Utrecht.

Made in Japan The latest fashion

José Teunissen

Central Museum, Utrecht 2001, 96 pages,17,5x25,5cm, ISBN 90-73285-79-8

euro 80,00

email if you want to buy [email protected]

The work of Japan's rising generation of fashion designers has attracted little international recognition. Made in Japan, an exhibition at Utrecht's Centraal Museum showcases their designs in the first presentation of their work to appear in a Dutch museum. What's so special about these Young Japanese? The first generation of Japanese designers came to Paris in the early 1980s, where Kenzo and Issey Miyake had already opened a shop in the 1970s. When Rei Kawakubo (Comme des Garçons) and Yohji Yamamoto presented their first show in Paris in 1981 Japanese fashion became an instant success. Successive generations of designers have drawn their ideas from them. They provided the basic ingredients for designers like Martin Margiela of Belgium. Today's conceptual Dutch fashion designers owe many of the details in their work to this group of Japanese designers. And of course Yamamoto and Kawakubo have also influenced the young Japanese designers, not least because almost all of them have trained or worked under them. Besides the present generation, Made in Japan also focuses on the first generation of designers. Designs will be featured by Comme des Garçons and Issey Miyake as well as Yohji Yamamoto. Apart from Hiroake Ohya, this is also how designers such as Shinichiro Arakawa, Kosuke Tsumura, Masaki Matsushima and Gomme work.

16/04/24

This court train of 1809-10 is the epitome of frocking fabulous fashion history. Via the Centraal Museum.

In March 2000 the Centraal Museum in Utrecht and the Kröller-Müller Museum in Otterlo jointly opened an extensive retrospective of Theo van Doesburg’s (1883-1931) multifaceted oeuvre and contextualized it with works by contemporaries. The exhibition was divided into periods with the Central Museum presenting Van Doesburg’s work up until 1923 and the Kröller-Müller focusing on the years between 1923 and the artist’s untimely death in 1931.

Instead of a double-catalogue the exhibitions were accompanied by the publication of the present complete work catalogue that had been compiled over a period of three years. It contains some 2,000 works ranging from oil paintings, drawings and sketches to architecture, texts, essays, stories and poems. Accordingly it provides very interesting insights into the artist’s oeuvre, e.g. his early work influenced by Van Gogh and the Amsterdam Impressionists. Beyond that it also contains an extensive bibliography that includes primary and secondary literature but also an exhibition register as well as auction catalogues featuring works by Van Doesburg’s.

And although it covers some 840 pages the oeuvre catalogue due to its unusually handy dimensions is a wonderful source for exploring the work of a key protagonist of 20th century avant-garde art.